Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu ile Takip

Kambiyo senetleri, ticari hayatın en yaygın kullanılan kredi araçları arasında yer almakta ve alacaklıya güçlü bir takip imkânı sağlamaktadır. 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu (“İİK”), kambiyo senetlerine özgü olarak düzenlenen takip yoluyla alacaklının alacağına daha hızlı ve etkin biçimde kavuşmasını amaçlamıştır. Bu makalede, kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibin aşamaları, genel haciz yoluyla takipten farklarıyla birlikte ele alınacak; takip talebinden ödeme emrine, borçlunun itiraz imkânlarından şikayet yollarına kadar ki süreç incelenecektir.

Süreç

Bir borç ilişkisinde alacaklının elinde kambiyo senedi bulunması, onun yalnızca kambiyo senetlerine özgü haciz yoluna başvurmasını zorunlu kılmaz. Alacaklı, tercihine göre genel haciz yoluna da başvurabilir. Bununla birlikte, kambiyo senetlerine özgü haciz yolunun işletilebilmesi için alacağın mutlaka kambiyo senedine bağlanmış olması gerekmektedir. Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip, genel haciz yolu ile takiple aynı temel aşamalara sahiptir. İki takip şeklinde de takip talebi, ödeme emri, takibin kesinleşmesi, haciz, satış paraların paylaştırılması aşamaları bulunur.

1.    Takip Talebi

İİK m.167’ye göre kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takipte, takip talebi kambiyo senedinin cinsi, tarihi ve numarası yazılarak genel haciz yolundaki esaslara uygun olarak doldurulur. Fakat ayrıca takip sırasında kambiyo senedinden kaynaklanan özelliklere dikkat edilmelidir. Bunun yanı sıra, takip talebinde belirtilen kambiyo senedinin aslı ve borçlu sayısı kadar tasdikli örneği takip talebine eklenmelidir. Takip elektronik ortamda açılmışsa, kambiyo senetleri güvenli elektronik imzayla imzalanarak elektronik ortamda takip talebine eklense dahi, en geç üç gün içinde senedin aslının ilgili icra dairesine ibrazı gerekmektedir.[1]

Vadesi gelen bir senet ödenmediğinde, durum “protesto” adı verilen noter aracılığıyla düzenlenen resmi bir ihtarname ile tespit edilir. Türk Ticaret Kanunu’na göre kabul etmeme veya ödememe protestosu, kanunda öngörülen şekil ve içerikte noterden çekilir.

Alacaklının borçluya karşı talepte bulunabilmesi için ödememe protestosu düzenlemesinin zorunlu olduğu durumlarda ise protesto belgesi kambiyo senedinin tamamlayıcı unsuru sayıldığından, takip talebine yalnızca senedin değil protestonun da eklenmesi gerekmektedir.[2]

İİK m.168/1 doğrultusunda takip talebini alan icra müdürü, takip talebinin İİK m.58’de yazan kanuni unsurları taşıyıp taşımadığını, senedin kambiyo senedi olup olmadığıyla vadesinin gelip gelmediğini ve alacaklının başvurma hakkı olup olmadığını inceler. Takip hakkındaki ve senedin kambiyo senedi olup olmadığı konusundaki incelemeye 5 gün içerisinde şikâyet yoluna başvurulabilir.

2.    Ödeme Emri

İcra müdürü, eğer takip talebinde şartları gerçekleşmişse borçluya ödeme emri gönderir. Ödeme emri, takip talebinin tarafları ve ihtar olmak üzere iki kısımdan oluşur. Ödeme emrine kambiyo senedi ve varsa protesto evrakının örneği de eklenir. Birden fazla borçlu varsa her birine ayrı ayrı ödeme emri gönderilir.

Ödeme Emrine Karşı Konulması

Ödeme emrine itiraz için borçlunun 5 gün içerisinde icra mahkemesine başvurması gerekir. Sözlü itiraz mümkün olmamakla birlikte hem borca hem de imzaya itirazın dilekçeyle yapılması zorunludur.

a.    İmzaya İtiraz

İİK m.170 kapsamında düzenlenmiştir. Borçlu kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasındaysa bunu 5 gün içerisinde açıkça dilekçeyle icra mahkemesine bildirmelidir. Bunun yapılmaması halinde imza borçlunun sayılır. Eğer yapılan itirazda icra mahkemesi borçluyu haklı bulursa, takip durdurulur. Alacaklı eğer senedi takibe koymakta kötü niyetliyse veya ağır kusurluysa, takip konusu alacağın %10 oranında para cezası ve alacağın %20’sinden az olmayacak tutarda bir tazminata çarptırılır. Alacaklının genel mahkemede dava açması durumunda söz konusu ceza ve tazminat dava sonucuna kadar ertelenir.

Eğer mahkemenin incelemesi sonucunda imzanın borçluya ait olduğuna karar verilirse itirazın reddine karar verilir. Bu durumda eğer takip daha önce geçici olarak durdurulmuşsa bu karar kaldırılır ve takibe devam edilir. Ayrıca itiraz ve takibin geçici olarak durdurulmasına karar verilmesi durumunda, borçlu alacağın %20’sinden aşağı olmayan inkar tazminatına ve %10’u oranında para cezasına çarptırılır.

b.    Borca İtiraz

İİK m.169 kapsamında düzenlenmiştir. İmzaya itiraz dışında kalan diğer itirazlar borca itirazdır.[3] Takip konusu senetten dolayı imza harici bir sebeple borçlu olunmadığı iddia ediliyorsa, bu itirazların sebepleriyle birlikte 5 gün içerisinde icra mahkemesine bildirilmesi gerekmektedir. Mahkemenin itirazı incelemesi duruşmalı olarak yapılır. Mahkeme, taraflardan birinin duruşmaya gelmesi ve diğerinin gelmemesi durumunda, gelen tarafın isteği üzerine gelemeyenin yokluğunda karar verebilir. Eğer tarafların ikisi de duruşmaya gelmez veya biri gelip, diğerinin yokluğunda devam edilmesini istemezse, dosya işlemden kaldırılır. Ancak yetki itirazı söz konusuysa taraflar gelmese bile mahkeme gereken kararı vermektedir.

• Borçlu Olunmadığının İspatı

İİK m. 169 (a)/I hükmünce borçlu aslında borçlu olmadığını, borcun itfa edildiğinin ya da ertelendiğini ancak resmi veya imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş bir belgeye dayanarak ispat edebilir. Borçlunun ibraz ettiği bu belge altındaki imza, alacaklı tarafından inkar edilirse ve mahkeme yapacağı inceleme sonucunda imzanın alacaklıya ait olduğuna karar verilirse, bu durumda borçlunun itirazının kabulüne karar verilir ve alacaklı belgenin içerdiği miktarın %10’u oranında para cezasına mahkum edilir.[4]

Borçlu tarafından yapılacak zamanaşımı itirazı ise senette yazan tarihe göre incelenir. Alacaklı, İİK m. 169 (a)/IV kapsamında zamanaşımının kesildiği veya durduğu iddiasını öne sürerse bunu ancak resmi senet ya da imzası borçlu tarafından ikrar edilmiş bir belge ile ispat edebilmektedir.

Mahkemenin yaptığı incelemede eğer borçlunun itirazı haklı bulunursa, itirazın kabulüne karar verilir. Daha önce geçici durdurma kararı verilmemiş olması durumunda ise takip durdurulur. Karar kesinleşirse takip iptal edilir. Eğer mahkeme borçlunun itirazını haksız bulursa bu durumda itiraz reddedilir. İtirazın reddine karar verilmesiyle takibe devam edilebilir.[5]

Ödeme Emrine Karşı Özel Şikayet

Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takipte süresiz, 5 günlük ve 7 günlük şikayet süreleri bulunmaktadır. Genel haciz yolu ile takipten farklı olarak özel şikayet imkanı bulunmaktadır. Bunlar senedin kambiyo senedi vasfına ve takip hakkına ilişkin şikayetle, vadeye ve senet aslının verilmemesine ilişkin şikayetlerdir.

a.    Senedin Vasfı ve Takip Hakkına İlişkin Şikayet

İİK m. 170/ (a) kapsamında düzenlenmiştir. Borçlunun, alacaklının yetkili hamil olmadığı, senedin kambiyo senedi olmadığı veya borçlu olmayan birine karşı takip yapıldığına yönelik iddiaları 5 günlük şikayet süresi içerisinde bildirilmelidir. 5 günlük sürede yapılan şikayet takibi durdurmamakla birlikte, icra mahkemesi bu konu hakkında karar verebilmektedir.[6] Ayrıca İİK m. 170 (a)/II uyarınca mahkeme, süresinde ve doğru usulde yapılması koşuluyla senedin kambiyo senedi niteliği taşımadığını ya da alacaklının takip hakkının bulunmadığını re’sen dikkate alabilir.[7] Fakat mahkemenin bu yetkisi, itiraz ve şikâyet yoluna başvurulması durumunda söz konusu olabilmektedir.[8]

b.    Vadeye ve Senet Aslının Verilmemesine İlişkin Şikayet 

İİK m. 170 (a) dışında kalan durumlar genel hükümlere tabidir. Bu durumlarda 7 günlük genel şikayet süresi uygulanmaktadır. Eğer icra müdürü senedin vadesi konusunda hataya düşmüşse 7 günlük süre içerisinde şikayet edilebilir.

Senedin aslının ya da kısmi ödemeler açısından onaylı örneğinin icra dairesine verilmemesi durumunda ya da Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) üzerinden yapılan takiplerde senedin aslının 3 gün içerisinde icra dairesine bildirilmemiş olması durumunda 7 günlük süre içerisinde şikayet edilebilir.[9]

• Süresiz Şikayet Halleri:

İİK m.16 kapsamında icra takibi işlemlerinde hakkın sebepsiz yere sürüncemede bırakılması, hakkın sebepsiz yere yerine getirilmemesi ve kamu düzenine aykırılık bulunması hallerinde şikayet için herhangi bir süre şartı aranmamaktadır.[10] Bu nedenle kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takiplerde de bu hallerde süresiz şikayet yoluna gidilebilmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak, kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip, İİK’de sıkı şekil şartlarına bağlanmış hem alacaklının hem de borçlunun haklarını dengelemeyi amaçlayan özel bir takip yoludur. Borçluya tanınan kısa süreli itiraz imkânları, özellikle imzaya ve borca itiraz bakımından oldukça sınırlı olup, yalnızca belirli belgelerle ispat edilebilmesi öngörülmüştür. Öte yandan, alacaklının kötü niyetli davranması hâlinde tazminat ve para cezası yaptırımlarıyla, kötüye kullanımı önleyici bir işlev sağlanmaya çalışılmıştır.

Makaleye katkıları için Emre Göçenler’e teşekkür ederiz.

Kaynakça

Köse, Y. (2025). İcra Hukukunda Süresiz Şikâyet Halleri (1 b.). Ankara: Seçkin Yayınevi.

Pekcanıtez, H., Atalay, O., & Özekes, M. (2020). İcra ve İflas Hukuku (17 b.). On İki Levha Yayıncılık,.