Back to Insights

Rekabet Hukuku Ceza Yönetmeliğinde Yeni Dönem

27 Aralık 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik”, rekabet hukuku alanında önemli yenilikler getirmiştir. Yönetmelik ile tüketici refahına zarar veren rekabet ihlallerinin daha etkili bir şekilde cezalandırılması ve bu tür ihlallerin önlenmesi hedeflenmektedir.

22.01.2025

Rekabet Hukuku Ceza Yönetmeliğinde Yeni Dönem

Giriş

27 Aralık 2024 tarihinde Resmî Gazete’de “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik” (“Yönetmelik”) yayımlanmıştır.[1]

Rekabet Kurumu (“Kurum”) tarafından yapılan açıklamada, yeni Yönetmelik hükümleriyle tüketici refahına zarar veren rekabet ihlallerinin daha etkin bir şekilde cezalandırılabilmesi ve gelecekte gerçekleştirilebilecek rekabet ihlallerinin caydırılabilmesinin amaçlandığı belirtilmiştir.[2] Ayrıca açıklamaya göre, piyasaların geleneksel yapılardan farklılaşması, verilerin dijital piyasalar üzerindeki etkisi, büyük teknoloji firmalarının sınır ötesi faaliyetlerinin artması, karşılaşılan birtakım sorunlar ve değişiklikler de Rekabet Kurulu’nun (“Kurul”) cezalandırma politikasını gözden geçirme ihtiyacını doğurmuştur.[3]

Yayımı tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik, kapsamlı yeni düzenlemeler içermektedir.  Yönetmelik ile getirilen değişiklikleri aşağıda kısaca açıklamaktayız:

Değişiklikler

I. Madde 3: Tanımlar

Yeni düzenleme ile Yönetmelik’ten “Aktif İşbirliği Yönetmeliği”, “diğer ihlaller” ve “kartel” tanımı çıkarılmış; “belirleyici etki”, “teşebbüs”, “teşebbüs birliği” ve “Uzlaşma Yönetmeliği” tanımı eklenmiştir.

  • Eski Madde 3

“a) Aktif İşbirliği Yönetmeliği: Kartellerin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Aktif İşbirliği Yapılmasına Dair Yönetmeliği”

“b) Diğer ihlaller: Kartel tanımı dışında kalan, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 4 üncü ve 6 ncı maddelerinde yasaklanmış davranışları”

“ç) Kartel: Fiyat tespiti, müşterilerin, sağlayıcıların, bölgelerin ya da ticaret kanallarının paylaşılması, arz miktarının kısıtlanması veya kotalar konması, ihalelerde danışıklı hareket konularında, rakipler arasında gerçekleşen, rekabeti sınırlayıcı anlaşma ve/veya uyumlu eylemleri”

  • Yeni Madde 3

“a) Belirleyici etki: İhlalin oluşmasında ve/veya sürdürülmesinde vazgeçilmez işlevi

ç) Teşebbüs: Piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzel kişilerle, bağımsız karar verebilen ve ekonomik bakımdan bir bütün teşkil eden birimleri

d) Teşebbüs birliği: Teşebbüslerin belirli amaçlara ulaşmak için oluşturduğu tüzel kişiliği haiz ya da tüzel kişiliği olmayan her türlü birlikleri

e) Uzlaşma Yönetmeliği: 15/7/2021 tarihli ve 31542 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılmasına Yönelik Soruşturmalarda Uygulanabilecek Uzlaşma Usulüne İlişkin Yönetmeliği”

II. Madde 4: İdari para cezasının belirlenmesine ilişkin ilkeler

Eski Yönetmelik’te, Kanun’un 4. veya 6. maddelerinde yasaklanmış, piyasa, nitelik ve kronolojik süreç olarak birden fazla bağımsız davranış için temel para cezasının ayrı ayrı hesaplanacağı belirtilmişken, yeni Yönetmelik’te bu sıfatların kullanımı terk edilerek her ihlal için temel ceza oranının Kurul tarafından ayrı ayrı belirleneceği düzenlenmiştir.

Ayrıca, eski metinde ağırlaştırıcı ve hafifletici unsurların bir arada bulunması durumunda nasıl bir sıralama izleneceği açıklanmamışken, yeni Yönetmelik’te, önce ağırlaştırıcı unsurlar dikkate alınarak temel cezanın artırılacağı, akabinde hafifletici unsurlar uygulanarak cezanın indirileceği belirtilmiştir.

Ek olarak, eski Yönetmelik’te bu maddede yer alan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ve çalışanlarına verilecek para cezası maddesi, yeni Yönetmelik’te 8. maddede düzenlenmiştir.

Kartellerin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Aktif İşbirliği Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Aktif İşbirliği Yönetmeliği”) ile ilgili hükümler maddeden çıkarılmıştır.

  • Eski Madde 4

“(1) Teşebbüs ile teşebbüs birliklerine veya bu birliklerin üyelerine verilecek para cezası belirlenirken;

a) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi çerçevesinde temel para cezası hesaplanır. Temel para cezası, Kanunun 4 üncü veya 6 ncı maddelerinde yasaklanmış, piyasa, nitelik ve kronolojik süreç olarak birden fazla bağımsız davranışın saptanması halinde, her bir davranış için ayrı ayrı hesaplanır.

b) Temel para cezasının hesaplanmasından sonra, bu Yönetmeliğin 6 ncı ve 7 nci maddeleri çerçevesinde, ağırlaştırıcı ve hafifletici unsurlar göz önünde bulundurularak arttırma ve/veya indirme yapılır.

(2) Bu Yönetmelik hükümleri gereğince belirlenecek para cezası miktarı, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onunu aşamaz. Bu sınırı aşan para cezaları, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna indirilir ve koşulları bulunuyorsa bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları ile Aktif İşbirliği Yönetmeliği hükümleri uygulanır.

(3) Teşebbüs veya teşebbüs birliklerine, Kanunun 16 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen para cezalarının verilmesi halinde, ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ve çalışanlarına verilecek para cezası, teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşini aşamaz.”

  • Yeni Madde 4

“(1) Teşebbüs ile teşebbüs birliklerine veya bu birliklerin üyelerine verilecek temel ceza oranı, her bir ihlal için ayrı ayrı olmak üzere, Kurul tarafından belirlenir.

(2) Temel ceza oranının hesaplanmasından sonra, 6 ncı ve 7 nci maddelerde düzenlenen ağırlaştırıcı ve hafifletici unsurların bir arada bulunması halinde, temel ceza oranı ağırlaştırıcı unsurlar dikkate alınarak artırılır, ardından bu oran üzerinden hafifletici unsurlar dikkate alınarak indirilir.

(3) Bu Yönetmelik hükümleri gereğince belirlenecek idari para cezası miktarı, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirleri üzerinden hesaplanır ve bu gelirlerin yüzde onunu aşamaz. Bu sınırı aşan idari para cezaları, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna indirilir.”

III. Madde 5: Temel ceza oranı

Öncelikle Yönetmelik’te "temel ceza oranı" ifadesi kullanılırken, eski düzenlemede “temel para cezası" ifadesi yer almaktadır.

Yönetmelik öncesinde, temel para cezası hesaplanırken karteller ve diğer ihlaller için farklı oranlar belirlenmiş ve ihlalin 1-5 yıl arasında ve 5 yıldan uzun olması halleri düzenlenmişti. Ancak Yönetmelik kartel ve diğer ihlaller tanımından ari bir şekilde, temel ceza oranı hesaplamasında ihlalin süresine göre daha ayrıntılı bir sistem getirmiştir.

Yeni düzenleme ile başlangıç ceza oranlarının belirlenme kriterinde eski düzenlemede ifade edilen “ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü” yerine “ihlalin niteliğinin açık ve/veya ağır olup olmadığı” dikkate alınmıştır. Her iki düzenlemede de belirleyici kriter olarak ihlal sonucunda gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı dikkate alınmaktadır.

Kısaca Yönetmelik’te ceza oranlarının “kartel” ve “diğer ihlaller” olarak ayrı kategorilere bağlı olduğu yaklaşım yerine, ihlallerin niteliği ve rekabet üzerindeki olumsuz etkisi göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca ceza oranının belirlenmesindeki sebepler birtakım değişikliklere uğramıştır.

  • Eski Madde 5

“(1) Temel para cezası hesaplanırken, Kanunun 4 üncü ve 6 ncı maddelerinde yasaklanmış davranışlarda bulunan teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin, nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin;

a) Karteller için, yüzde ikisi ile yüzde dördü,

b) Diğer ihlaller için, binde beşi ile yüzde üçü, arasında bir oran esas alınır.

(2) Birinci fıkrada yazılı oranların belirlenmesinde, ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü, ihlal neticesinde gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı gibi hususlar dikkate alınır.

(3) Birinci fıkraya göre belirlenen para cezası miktarı;

a) Bir yıldan uzun, beş yıldan kısa süren ihlallerde yarısı oranında,

b) Beş yıldan uzun süren ihlallerde bir katı oranında arttırılır.”

  • Yeni Madde 5

“(1) Temel ceza oranı, başlangıç ceza oranına, koşulları bulunuyorsa, ihlalin süresi nedeniyle artırım yapılarak tespit edilir.

(2) Başlangıç ceza oranı, özellikle, ihlal dolayısıyla gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı ile ihlalin niteliğinin açık ve/veya ağır olup olmadığı gözetilmek suretiyle belirlenir.

(3) Başlangıç ceza oranı;

a) Bir yıldan uzun, iki yıldan kısa süren ihlallerde beşte biri oranında,

b) İki yıldan uzun, üç yıldan kısa süren ihlallerde beşte ikisi oranında,

c) Üç yıldan uzun, dört yıldan kısa süren ihlallerde beşte üçü oranında,

ç) Dört yıldan uzun, beş yıldan kısa süren ihlallerde beşte dördü oranında,

d) Beş yıldan uzun süren ihlallerde bir katı oranında artırılır.”

IV. Madde 6: Ağırlaştırıcı unsurlar

Yönetmelik’te, temel para cezasının artırılmasına ilişkin ağırlaştırıcı unsurlar daha sistematik ve net bir şekilde ele alınmıştır. Eski düzenlemede ağırlaştırıcı unsur olarak sayılan “ihlalin tekerrürü” ifadesi, Yönetmelik’te daha detaylı açıklanmıştır.

Eski metinde soruşturma kararının tebliğinden sonra kartele devam edilmesi halinde “yarısından bir katına kadar" şeklindeki değişken oran öngörülmekte iken , Yönetmelik’te “kartel” kelimesi yerine “ihlal” kelimesi kullanılmış ve "bir katına kadar" şeklinde sabit bir üst sınır getirilmiştir.

Ayrıca, ihlalde belirleyici etkinin bulunması ve gizlilik yükümlülüğünün ihlali gibi yeni ağırlaştırıcı unsurlar eklenmiş; taahhütlere uyulmaması, incelemeye yardımcı olunmaması ve diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması gibi takdiri ağırlaştırıcı unsurlar çıkartılmıştır. Eski metinden farklı olarak, birden fazla ağırlaştırıcı unsurun bir arada bulunması durumunda, her unsur için belirlenen artırım oranlarının toplanarak uygulanacağı da düzenlenmiştir.

  • Eski Madde 6

“(1) Temel para cezası,

a) İhlalin tekerrürü halinde, her bir tekrar için,

b) Soruşturma kararının tebliğinden sonra kartele devam edilmesi halinde, yarısından bir katına kadar arttırılır.

(2) Temel para cezası,

a) Kanunun 4 üncü veya 6 ncı maddeleri kapsamında ortaya çıkan rekabet sorunlarının giderilmesine yönelik olarak verilen taahhütlere uyulmaması halinde, yarısından bir katına kadar,

b) İncelemeye yardımcı olunmaması halinde yarısına kadar,

c) Diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması gibi hallerde dörtte bire kadar arttırılabilir.”

  • Yeni Madde 6

“(1) Kanunun 4 üncü ve/veya 6 ncı maddesinin ihlal edildiğinin Kurul tarafından tespit edilmesinden sonra aynı teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından Kanunun 4 üncü ve/veya 6 ncı maddesinin tekrar ihlal edilmesi halinde temel ceza oranı bir katına kadar artırılır.

(2) Soruşturma kararının tebliğinden sonra ihlale devam edilmesi, ihlalde belirleyici etkinin bulunması, Uzlaşma Yönetmeliğinin 12 nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan gizlilik yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde temel ceza oranı bir katına kadar artırılabilir.

(3) Birinci ve ikinci fıkralarda sayılan ağırlaştırıcı unsurların birlikte bulunması halinde, her bir fıkra kapsamında belirlenen artırım oranı toplanarak temel ceza oranına uygulanır.”

V. Madde 7: Hafifletici unsurlar

Yönetmelik’te, temel ceza oranında indirime yol açabilen unsurlar daha somut bir şekilde belirlenmiştir. Yerinde incelemeye yardımcı olma kavramı somutlaştırılmıştır. Ayrıca diğer teşebbüslerin zorlaması ve ihlal konusu faaliyetlerin gelir içindeki payının düşük olması gibi durumlar korunmuş, ihlale katılımın sınırlı olması ve idari para cezasına esas alınan yıllık gayri safi gelirler içinde yurt dışı satış gelirlerinin bulunması yeni bir takdiri indirim sebebi olarak hükme eklenmiştir.

Kamu otoritesinin teşviki, zarar görenlere gönüllü olarak tazminat ödenmesi, diğer ihlallere son verilmesi ve aktif işbirliği gibi unsurlar ise, kapsam dışı bırakılmıştır.

  • Eski Madde 7

“(1) Temel para cezası, yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi haricinde incelemeye yardımcı olunması, ihlalde kamu otoritelerinin teşvikinin veya diğer teşebbüslerin zorlamasının bulunması, zarar görenlere gönüllü olarak tazminat ödenmesi, diğer ihlallere son verilmesi, ihlal konusu faaliyetlerin yıllık gayri safi gelirler içerisindeki payının çok düşük olması gibi haller ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından ispatlanırsa, dörtte bir ile beşte üç arasında indirilebilir.

(2) Yürütülen bir soruşturmada Aktif İşbirliği Yönetmeliğindeki para cezası verilmemesine ilişkin düzenlemeden yararlanamayan bir teşebbüse verilecek ceza, başka bir kartele ilişkin olarak Kurulun ön araştırma yapmaya karar vermesinden önce, Aktif İşbirliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinde belirlenen bilgi ve belgeleri sunması halinde, dörtte bir oranında indirilir. Aktif İşbirliği Yönetmeliğinin para cezası verilmemesine ve verilecek cezalarda indirim yapılmasına ilişkin hükümleri saklıdır.

(3) Diğer ihlalleri gerçekleştiren teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin ihlallerini kabul ederek, aktif işbirliğinde bulunmaları halinde, para cezası altıda bir ile dörtte bir arasında indirilir.”

  • Yeni Madde 7

“(1) Temel ceza oranı veya 6 ncı madde uyarınca hesaplanan ağırlaştırılmış ceza oranı;

a) Yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi haricinde, yerinde incelemenin daha kısa sürede tamamlanmasını veya daha etkin şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan fiziksel ve/veya teknik imkânların sunulması suretiyle ya da yerinde inceleme esnasında inceleme konusuyla bağlantılı olan ilave bilgi veya belgelerin incelenen tarafça kendiliğinden sunulması suretiyle yerinde incelemeye yardımcı olunması,

b) İhlalde diğer teşebbüslerin zorlamasının bulunması,

c) İhlale katılımın sınırlı olması,

ç) İhlal konusu faaliyetlerin yıllık gayri safi gelirler içerisindeki payının düşük olması,

d) İdari para cezasına esas alınan yıllık gayri safi gelirler içinde yurt dışı satış gelirlerinin bulunması,

gibi hallerin ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından ispatlanması halinde indirilebilir.”

VI. Madde 8: Yöneticilere ve çalışanlara verilecek idari para cezası

İhlalde belirleyici etkisi bulunan yöneticilere ve çalışanlara, teşebbüse verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası uygulanacağını öngören Yönetmelik’te , kartel ve diğer ihlaller ayrımı ile aktif işbirliği indirimleri kaldırılarak hüküm sadeleştirilmiş ve 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin dördüncü fıkrası ile paralel hale getirilmiştir.

  • Eski Madde 8

“(1) Kartelde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs yöneticileri ve çalışanlarının her birine ayrı ayrı, aktif işbirliği gibi hususlar dikkate alınarak, teşebbüse verilen cezanın yüzde üçü ile yüzde beşi arasında bir oranda para cezası verilir.

(2) Kartellerin ortaya çıkarılması amacıyla Kurumla aktif işbirliği yapan teşebbüs yöneticileri ve çalışanlarına, Aktif İşbirliği Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde para cezası verilmez veya verilecek cezalarda indirim yapılır.

(3) Diğer ihlallerde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ve çalışanlarına, ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar para cezası verilebilir. Kanuna aykırılığın ortaya çıkarılması amacıyla Kurumla aktif işbirliği yapanlara, işbirliğinin niteliği, etkinliği ve zamanlaması dikkate alınarak ceza verilmeyebilir veya verilecek cezalarda indirim yapılabilir.”

  • Yeni Madde 8

“(1) Teşebbüs veya teşebbüs birliklerine işbu Yönetmelik kapsamında idari para cezası verilmesi halinde, ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ya da çalışanlarına teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası verilir.”

Sonuç

2009 yılından bu yana birtakım değişikliklerle birlikte uygulanan Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik, rekabet politikasının tesisinin sağlanması amacıyla gözden geçirilmiş ve 27 Aralık 2024 itibariyle adeta yeniden düzenlenerek, yürürlüğe konmuştur.

Cezalandırma sisteminde birçok değişikliğin ele alındığı Yönetmelik’in yürürlük tarihi itibariyle devam eden soruşturmalar açısından da uygulanacağını söylemek mümkündür. Nitekim Yönetmeliğin ilk olarak 27.12.2024 tarihli, 24-56/1246-534 sayılı karara konu soruşturmada uygulandığını görüyoruz.[4] Gerekçeli kararı merakla beklenen bu soruşturma, yeniden satıcıların internet satışlarının kısıtlanması suretiyle ihlalin tespit edilmesi ve yeni Yönetmelik uyarınca idari para cezası uygulanması açısından önem arz etmektedir.



[1] Yönetmelik metnine buradan ulaşabilirsiniz.

[2] Kurum’un konu ile ilgili açıklamasına buradan ulaşabilirsiniz

[3] İlgili açıklama için bkz. dipnot 2

[4] İlgili soruşturmaya ilişkin Kurum açıklamasına buradan ulaşabilirsiniz.