Şirketiniz Birleşik Krallık Rüşvet Kanunu (UKBA) ile Uyumlu Mu?

Uluslararası rüşvetle mücadele uygulamaları bakımından önem arz eden 2010 Birleşik Krallık Rüşvet Kanunu (UK Bribery Act 2010 - "UKBA")^[1], 8 Nisan 2010 tarihinde kanunlaşmış olup 1 Temmuz 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. UKBA kapsamında, rüşvet suçları ve buna bağlı yaptırımlar düzenlenmektedir.

UKBA’in sınır ötesi etkisi bulunmakta olup Birleşik Krallık’ta ticari faaliyette bulunan yabancı şirketlere ve yurt dışında faaliyet gösteren Birleşik Krallık şirketlerine uygulanabilmektedir. Bu nedenle, özellikle uluslararası ölçekte faaliyet göstermekte olan şirketlerin UKBA kapsamında sorumlu olup olmadığını tespit etmesi; sorumlu ise, herhangi bir yaptırımla karşılamamak adına gerekli önlemleri alması gerekmektedir.

UKBA kapsamında, uygulayıcı kurum İngiltere Ağır Dolandırıcılık Bürosu’dur ( Serious Fraud Office - "SFO"). SFO, en üst düzeyde ciddi veya karmaşık dolandırıcılık, rüşvet ve yolsuzlukla mücadele eden, İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda’yı kapsayan bir kovuşturma makamıdır.

I. Uygulama Alanı

UKBA hükümleri; fiilin Birleşik Krallık topraklarında gerçekleşip gerçekleşmediğine ve failin doğrudan İngiliz vatandaşı olup olmadığına bakılmaksızın uygulanmaktadır.

Bu halde UKBA, i) Birleşik Krallık’ta yerleşik şirketlere, ii) Birleşik Krallık’ta faaliyet gösteren yabancı şirketlere, iii) Birleşik Krallık topraklarında olsun veya olmasın Birleşik Krallık vatandaşları ve vatandaşlığına bakılmaksızın Birleşik Krallık’ta ikamet eden kişilere ve iv) yabancı bir ülkede faaliyet gösterseler dahi Birleşik Krallık ile “yakın bağlantısı” bulunan kişilere uygulanmaktadır.

Birleşik Krallık ile yakın bağlantısı bulunan kişiler ise UKBA kapsamında şu şekilde belirtilmiştir: Birleşik Krallık topraklarındaki İngiliz vatandaşları, dünyanın herhangi bir yerindeki Birleşik Krallık vatandaşları, Birleşik Krallık’ın deniz aşırı topraklarındaki Birleşik Krallık vatandaşları, Birleşik Krallık’ın deniz aşırı topraklarında yer alan ülke vatandaşları, 1981 Birleşik Krallık Vatandaşlık Yasası kapsamında Birleşik Krallık konusu olan kişiler ve ilgili yasa kapsamındaki korunan kişiler, Birleşik Krallık’ta ikamet eden kişiler, Birleşik Krallık’ın herhangi bir yeri hukukuna göre kurulmuş tüzel kişiler ile İskoç ortaklıkları.

II. Suç Tipleri

UKBA kapsamında 4 suç tipi öngörülmektedir; i) başka bir kişiye rüşvet vermek, ii) rüşvet almak, iii) yabancı bir kamu görevlisine rüşvet vermek, iv) rüşveti engellemede başarısızlık.

1. Rüşvet Vermek ve Rüşvet Almak

UKBA kapsamında rüşvet verme suçu için iki hal öngörülmektedir;

1. Bir kişiyi, “ilgili bir işlevi veya faaliyeti” uygunsuz bir şekilde yerine getirmeye teşvik etmek veya kişiyi bu tür bir “işlev veya faaliyetin” uygunsuz bir şekilde yerine getirilmesi nedeniyle ödüllendirmek amacıyla kişiye finansal veya başka bir avantaj teklif etmek, vaat etmek veya vermek.
2. Verilen avantajın kabul edilmesinin “ilgili bir işlev veya faaliyetin” uygunsuz bir şekilde yerine getirilmesini teşkil edeceği bilinmesine rağmen kişiye finansal veya başka bir avantaj teklif etmek, vaat etmek veya vermek.

Rüşvet verme suçunun gerçekleşmesi için doğrudan kişi tarafından veya üçüncü bir taraf aracılığıyla avantajın teklif edilmesi, vaat edilmesi veya verilmesi fark etmemektedir.

Rüşvet alma suçu ise “ilgili bir işlev veya faaliyetin” uygunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla, finansal veya diğer bir avantajı talep etmek veya kabul etmek ile oluşmaktadır.

UKBA kapsamında rüşvet oluşturabilecek “ilgili işlev ve faaliyetler” şu şekilde belirtilmiştir;

• Kamusal niteliği haiz tüm işler/görevler
• Bir ticari işle ilgili tüm faaliyetler,
• Bir kişinin işe alım sürecinde yapılan tüm faaliyetler,
• Tüzel kişiliği haiz olup olmadığına bakılmaksızın tüm kişi birlikleri/ortaklıklar tarafından veya bu kişi birlikleri/ortaklıklar adına yapılan tüm faaliyetler.

2. Yabancı Kamu Görevlisine Rüşvet Vermek

Yabancı bir kamu görevlisine rüşvet vermek fiilinin UKBA kapsamında değerlendirilebilmesi için;

1. rüşvet veren kişinin rüşvet teklif ettiği kamu görevlisinin yetkileri kapsamında o kamu görevlisini etkilemeyi hedeflemesi,
2. etkilenen kamu görevlisinin yaptığı işlerden rüşvet veren kişinin yeni bir ticari iş edinmesi veya halihazırda yürüttüğü faaliyetleri kapsamında bir avantaj elde etmesi gerekmektedir.

3. Rüşveti Engellemede Başarısızlık

Rüşveti engellemede başarısızlık suç tipi, yalnızca ticari organizasyonlara yani şirketlere ve ortaklıklara özgü olup bu nedenle, Kurumsal Suç (Corporate Offence) kapsamındadır.

Söz konusu suç, bir ticari organizasyonun, kendisi adına yürüttüğü bir faaliyet kapsamında rüşvet fiilini işleyen “ilişkili kişiyi” (associated person) engellememesi ve/veya engelleyememesi durumunda oluşmaktadır. UKBA kapsamında ilişkili kişi, geniş olarak tanımlanmış olup, ticari organizasyonun aracılarını, temsilcilerini, alt-işverenlerini, organizasyon hesabına ve adına hareket eden çalışanlarını, iştiraklerini, yüklenicilerini ve sağlayıcılarını kapsamaktadır. Böylelikle ticari organizasyon, kendisiyle ilişkili tüm kişilerin herhangi bir rüşvet ilişkisi içerisinde olmasını önlemekle yükümlüdür.

Ticari organizasyon ile ilişkili kişinin, rüşvet sonucunda, ticari organizasyon adına yeni bir ticari iş edinmeyi veya halihazırda organizasyonun faaliyetleri bakımından bir avantaj elde etmeyi amaçlaması söz konusu olmaktadır.

Söz konusu suçun oluşması için, ticari organizasyonun rüşvet fiilini işleme kastının ve/veya bu fiilden elde edilen faydaları edinme amacının olup olmadığının bir önemi bulunmamaktadır; ticari organizasyonun bir kastı olmasa dahi suçun oluşması mümkündür.

UKBA uyarınca, bu suç türü bakımından ticari organizasyonlar için önemli bir savunma aracı öngörülmüştür. Şöyle ki, ticari organizasyon kendisiyle ilişkili kişilerin rüşvet fiili/ilişkisi içerisine girmelerini önlemek adına tasarlanmış “yeterli prosedürlere” (adequate procedures) ve iç mekanizmalara sahip olduğunu öne sürmek suretiyle savunma yapabilir ve böylelikle rüşveti engellemede başarısızlık suçu kapsamında sorumluluğu ortadan kalkabilir. Bu halde, ticari organizasyon bünyesinde geçerli, etkin ve uygulanmakta olan, risk bazlı bir uyum programının mevcut olması gerekmektedir.

III. Cezalar

Rüşvet verme, rüşvet alma ve yabancı kamu görevlilerine rüşvet verme kapsamında suçlu bulunan kişiler;

1. Özet mahkûmiyet halinde, 12 aya kadar hapis cezası veya bunun karşılığı olan para cezasına veya her ikisine birden,
2. İddianame üzerine mahkûmiyet halinde ise, 10 yıla kadar hapis cezası veya bunun karşılığı olan para cezasına veya her ikisine birden çarptırılır.

Rüşveti engellemede başarısızlık suçunu işleyen ticari şirketler için; somut olay bazında iddianame ile belirlenecek olan ve üst sınırı belirli olmayan para cezasına hükmedilmesi söz konusudur.

IV. UKBA ile Uyum

Birleşik Krallık Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice) tarafından çıkarılan Kılavuz (The Bribery Act 2010 Guidance)^[2] kapsamında, özellikle ilişkili kişilerin rüşvet vermesinin engellemek amacıyla ticari organizasyonların alabileceği önlemlere ve prosedürlere ilişkin altı temel prensip öngörülmektedir:

1. Orantılı prosedürler (proportionate procedures) – Ticari organizasyon, kendisiyle ilişkili kişiler tarafından rüşvet verilmesini önlemeye yönelik olarak ve karşılaşılabilecek rüşvet risklerine karşı organizasyonun yapısı, faaliyet konusu, faaliyet yeri ve bu faaliyetlerini gerçekleştirirken yapılan işlemlerinin niteliği ile orantılı, anlaşılır, erişilebilir ve etkin bir şekilde uygulanmakta olan prosedür ve politikalara sahip olmalıdır.
2. Üst yönetimin taahhüdü (top-level commitment) – Ticari organizasyonun üst düzey yönetimi (yönetim kurulu, pay sahipleri veya diğer herhangi bir eşdeğer kurul veya kişileri) organizasyon içerisinde veya organizasyonla ilişkili kişiler tarafından rüşvet verilmesini önlemeye yönelik kararlı tutumunu sergilemeli ve rüşvetin asla kabul edilemez olduğu (zero tolerance to bribery) bir şirket kültürünü oluşturmalı ve teşvik etmelidir.
3. Risk değerlendirmesi (risk assessment) – Ticari organizasyon, rüşvetle ilgili potansiyel iç ve dış risklerin niteliğini ve kapsamını periyodik olarak değerlendirmelidir.
4. Özenli inceleme (due diligence) – Ticari organizasyon, belirlenen rüşvet risklerini azaltmak için organizasyon içinde, organizasyon adına veya organizasyonla iş yapacak kişiler ile ilgili verileri düzenli olarak incelemelidir.
5. İletişim (Eğitim dahil) (communication including training) – Ticari organizasyon, rüşvet önleme politika ve prosedürlerinin tam olarak anlaşılması ve benimsenmesi amacıyla, karşılaşılan risklerle orantılı olarak iç ve dış iletişim yoluyla bilgilendirme yapmalı, eğitim vermeli ve bu politika/prosedürlerin uygulanmasını sağlamalıdır.
6. İzleme ve gözetim (monitoring and review) – Ticari organizasyon, rüşvetin önlenmesi amacıyla oluşturulan politika ve prosedürleri düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde iyileştirmeler ve güncellemeler yapmalıdır.

V. Türk Şirketleri için UKBA Kontrol Listesi

Birleşik Krallık ile veya Birleşik Krallık’ta iş yapan Türk şirketlerinin UKBA kapsamında herhangi bir yaptırıma maruz kalmaktan kaçınması için gerekli önlemleri alması ve UKBA ile uyum süreçlerini yürütmesi gerekmektedir. Buna göre aşağıdaki kontrol listesi üzerinden ilerlenmesi mümkündür.

1. Öncelikle, uluslararası ölçekte faaliyet göstermekte olan Türk şirketlerinin, ticari faaliyetleri uyarınca Birleşik Krallık ile veya Birleşik Krallık’ta iş yapması halinde UKBA kapsamında sorumlu olacaklarını tespit etmeleri gerekmektedir.
2. UKBA kapsamına girdiğini tespit eden şirketler, UKBA’da belirtilen düzenlemeleri kapsayacak şekilde gerekli politika ve prosedürleri hazırlamalı veya mevcut politika ve prosedürleri revize etmelidir.
3. Oluşturulan politika ve prosedürlerin gereği gibi uygulanıp uygulanmadığına ilişkin şirket içerisinde özenli inceleme yürütülmeli; belli dönemlerde iç denetimler yapılmalıdır. Yapılan özenli inceleme ve iç denetimler neticesinde tespit edilen bulgulara yönelik aksiyon planı oluşturulmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.
4. Düzenli aralıklarla şirket politika ve prosedürleri gözden geçirilmeli ve ihtiyaçlar doğrultusunda ve/veya yerel mevzuatın gerektirdiği taktirde söz konusu politika ve prosedürler güncellenmelidir.
5. UKBA doğrultusunda oluşturulan politika ve prosedürlerin, şirket içerisinde etkin bir şekilde uygulanması ve çalışanlara anlaşılır bir şekilde iletilmesi sağlanmalıdır. Bu nedenle, UKBA kapsamında öngörülen düzenlemeleri ve yükümlülükleri içerecek şekilde rüşvetle mücadele eğitimleri verilmeli, düzenli aralıklarla çalışanlara yönelik iletişim çalışmaları yürütülmeli ve özellikle yüksek riskli konumlarda çalışan çalışanlar yönelik yıllık eğitimler geliştirilmelidir.
6. Şirket içerisinde olası suistimallerin ve aykırılıkların belirlenmesi ve bildirilmesi amacıyla, etik bildirim hattı/ihbar hattı oluşturularak anonim bildirim imkanı sunulmalıdır.
7. Şirket, rüşvet ve suistimaller ile ilgili karşılaşılması muhtemel iç ve dış risklerini tespit etmeli, bu risklerin niteliğini ve kapsamını belirli aralıklarla değerlendirmelidir. Söz konusu risklere yönelik proaktif olarak risk yönetimi süreçleri yürütülmelidir.
8. Şirketin birlikte çalıştığı üçüncü tarafları ve tedarik zincirini rüşvetle mücadele standartları ile uyumlu hale getirmek amacıyla şeffaf bir üçüncü taraf risk yönetimi uygulanmalıdır.

[1] https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2010/23/data.pdf

[2] https://www.justice.gov.uk/downloads/legislation/bribery-act-2010-guidance.pdf